Współczesny obieg informacji stał się dynamiczny, natychmiastowy i nieustannie nasycony emocjami. Internet, media społecznościowe i komunikatory umożliwiły każdemu tworzenie i rozpowszechnianie treści, co z jednej strony demokratyzuje komunikację, a z drugiej – otwiera drogę do masowego rozprzestrzeniania nieprawdziwych informacji, czyli tzw. fake newsów. Ich obecność w przestrzeni publicznej stała się jednym z najpoważniejszych wyzwań dla dziennikarzy, instytucji, edukatorów i obywateli.

Mechanizm działania fałszywych informacji

Fake news to nie tylko „nieprawda w internecie” – to celowo skonstruowana narracja, której zadaniem jest wywołanie emocji, skłonienie do określonego działania lub utrwalenie określonego obrazu rzeczywistości. Mechanizm ich działania opiera się na wykorzystaniu naszych naturalnych reakcji psychologicznych: ciekawości, lęku, oburzenia, współczucia. Fałszywe informacje często mają pozory wiarygodności – zawierają elementy prawdy, cytaty wyrwane z kontekstu, a także wizualne „dowody” w postaci zmanipulowanych zdjęć lub wideo. Dzięki temu odbiorca ma wrażenie autentyczności, a informacja zaczyna żyć własnym życiem, powielana przez kolejnych użytkowników sieci. W algorytmicznej rzeczywistości mediów społecznościowych im bardziej emocjonalny przekaz, tym większe zasięgi – co dodatkowo sprzyja viralowemu rozprzestrzenianiu się fake newsów.

Charakterystyczne cechy fake newsów

Fałszywe informacje wyróżniają się kilkoma stałymi cechami, które pozwalają je rozpoznać. Po pierwsze, są one mocno nacechowane emocjonalnie – operują sensacyjnymi nagłówkami, wykrzyknikami, często obiecują „prawdę, której nie powiedzą ci media”. Po drugie, brak w nich wiarygodnych źródeł lub pojawiają się one w postaci ogólników („eksperci twierdzą”, „świadkowie mówią”). Po trzecie, fake newsy często budują prosty podział na „dobrych” i „złych”, wzmacniając poczucie wspólnoty wobec rzekomego zagrożenia. Częstym zabiegiem jest także podszywanie się pod znane marki medialne lub instytucje – użycie logotypów, zbliżonej grafiki, czy domen internetowych przypominających adresy zaufanych mediów. W ten sposób nadawcy fałszywych treści zyskują pozory autorytetu i większe szanse na zaufanie odbiorcy.

Jak przeciwdziałać dezinformacji

Walka z fake newsami nie może opierać się jedynie na prostym „sprawdzaniu faktów”. Potrzebna jest szeroka edukacja medialna, ucząca krytycznego myślenia i umiejętności weryfikowania źródeł. Każdy użytkownik internetu powinien wiedzieć, jak sprawdzić pochodzenie informacji, weryfikować daty publikacji, zdjęcia (np. za pomocą wyszukiwania obrazem), a także porównywać wiadomości w różnych mediach. Instytucje publiczne i media mają tu szczególną rolę – transparentność, odpowiedzialność za słowo i szybkie reagowanie na dezinformację budują zaufanie społeczne. Ważna jest również rola platform społecznościowych, które coraz częściej wdrażają mechanizmy oznaczania lub ograniczania zasięgu treści wprowadzających w błąd. Ostatecznie jednak najskuteczniejszym narzędziem pozostaje świadomy odbiorca, zdolny rozróżnić fakt od opinii, emocję od argumentu, źródło wiarygodne od przypadkowego.

Świadomość jako tarcza

Fake newsy nie znikną – zbyt silnie wpisują się w logikę współczesnych mediów i w ludzką naturę. Możemy jednak nauczyć się żyć w świecie informacji, nie tracąc zdolności rozumnego wyboru. Świadomość mechanizmów dezinformacji, rozwój kompetencji medialnych i odpowiedzialność za to, co udostępniamy dalej, to dziś podstawowe narzędzia obrony przed manipulacją. W erze nieustannego szumu informacyjnego prawdziwym wyzwaniem staje się nie dostęp do wiedzy, ale zdolność jej rozpoznania.

/EKa/

Foto: Youtube.com/zrzut z ekranu

Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO1.

—
Dom Edukacji Medialnej (DEM) to projekt, który został sfinansowany ze środków pochodzących z budżetu państwa (Ministerstwo Edukacji i Nauki) w ramach programu pn. „Rozwój potencjału infrastrukturalnego podmiotów wspierających system oświaty i wychowania”. W Domu Edukacji Medialnej odbywają się m.in. spotkania edukacyjne z udziałem młodych ludzi. W ramach funkcjonującego mini-studia nagraniowego są tworzone filmy o charakterze edukacyjnym oraz odbywają się spotkania i wywiady z gośćmi specjalnymi o tematyce edukacyjnej, patriotycznej, historycznej, medialnej i społecznej.